درمان متمرکز بر شفقت: اهداف و تکنیکها

فاطمه جدیدی کارشناس ارشد روانشناسی
هدف درمان متمرکز بر شفقت (CFT)، کمک به بهبود هیجانی و روانی افراد به وسیله تشویق کردن آنها به مشفق بودن با خودشان و دیگران است. بسیاری از افراد معتقدند که شفقت، چه با خود و چه با دیگران، یک پاسخ هیجانی است و جنبه مهمی از بهزیستی را تشکیل میدهد. مزیت ارتقاء شفقت، افزایش سلامت هیجانی و روانی است. متخصصان آموزش دیده سلامت روان اعتقاد دارند که CFT باعث کمک کردن و حمایت از مراجعانی میشود که در جستجوی راههای مشفقانهای برای برقراری ارتباط با خودشان و دیگران هستند.
تاریخچه درمان متمرکز بر شفقت
درمان متمرکز بر شفقت در اوایل قرن ۲۱ توسط پائول گیلبرت ایجاد شد. این رویکرد تلفیقی از نظریهها، اصول و تکنیکهایی از مکاتب مختلف روانشناسی، درمانهای مختلف و مذهب است. برخی از عناصر این رویکرد و جنبههای آن عبارتند از:
- درمان شناختی- رفتاری
- روانشناسی رشد
- روانشناسی تحولی
- روانشناسی اجتماعی
- علوم اعصاب
- فلسفه بودا
درمان متمرکز بر شفقت بر پایه فهم کنونی از سیستمهای تنظیم هیجان ایجاد شده است: سیستم تهدید و حفاظت از خود، سیستم سائق و برانگیختگی و سیستم تسکین دهندگی، رضایت و امنیت اجتماعی. جلسات درمانی بر یکپارچگی بین این سیستمها، رفتار و افکار انسان تأکید میکنند. هدف درمان متمرکز بر شفقت، ایجاد تعادل بین این سیستمهای هیجانی است.
در سال ۲۰۰۶، گیلبرت بنیاد ذهن مشفق را در دانشگاه دربی انگلستان پایهگذاری کرد. او در سال ۲۰۱۰ کتابی را با عنوان «ذهن مشفق: رویکردی جدید به چالشهای زندگی» منتشر کرد و از نظام سلطنتی انگلستان (OBE) به دلیل انتشار این کتاب در زمینه مراقبت از سلامت روان جایزه دریافت نمود.
درمان متمرکز بر شفقت چگونه عمل میکند؟
بر اساس نظریه درمان متمرکز بر شفقت سیستمهای تهدید، سائق و رضایت، ریشه در تاریخچه تکاملی انسان در جهت بقا دارد. انسانهای اولیه تمایل داشتند از تهدیدها اجتناب کنند یا بر آنها غلبه کنند، دنبال منابع غذا یا صمیمیت بودند و از اینکه بخشی از یک جامعه اجتماعی باشند، لذت میبردند. طرفداران درمان متمرکز بر شفقت معتقدند که این سیستمها هنوز فعال هستند و بر باورها، فعالیتها و هیجانات انسان امروزی اثر میگذارند. به عنوان مثال، اگر فرد در معرض یک محرک تهدید کننده قرار گیرد ممکن است احساسهای متفاوتی مانند (ترس، اضطراب و خشم) را تجربه کند، رفتارهای متفاوتی (پاسخ تسلیم یا ستیز و گریز) انجام دهد و سوگیریهای شناختی مشخصی (تصمیمگیری شتابزده، تفکر قالبی یا اعتقاد به اینکه ایمن بودن بهتر از شرمنده بودن است) را نشان دهد.
کارکرد سیستم سائق، هدایت افراد به سمت اهداف و منابع مهمی است که احساسهای لذت را ایجاد میکنند. افرادی که سیستم سائق بیش فعالی دارند، احتمالاً به فعالیتهایی با ریسک بالا از قبیل روابط جنسی محافظت نشده یا سوءمصرف الکل و دارو میپردازند. سیستم رضایت مربوط به احساسهای شادی است. این احساسها با جستجوی لذت و همچنین نبود تهدید ارتباطی ندارند. بلکه این حالت آرامش مثبت معمولاً با ارتباطهای اجتماعی، مراقب بودن و امنیت مرتبط است. سیستم تسکیندهنده به عنوان یک تنظیمکننده برای هر دو سیستم تهدید و سائق عمل میکند.
تکنیکها و تمرینهای درمان متمرکز بر شفقت
نخستین تکنیک درمانی در درمان متمرکز بر شفقت، پرورش ذهن مشفق (CMT) است. CMT به راهبردهایی اشاره دارد که معمولاً به افراد کمک میکند تا شفقت را تجربه کرده و جنبههای مختلف آن را برای خود و دیگران ایجاد کنند. هدف CMT ایجاد انگیزه، همدردی، حساسیت و تحمل پریشانی به شیوهای مشفقانه و از طریق به کار بردن تمرینهای خاص است. این تمرینها به افراد کمک میکند تا دیدگاهی غیرقضاوتی و بدون سرزنش را پرورش دهند.
افراد در درمان موارد زیر را یاد میگیرند:
- تمرینها یا فعالیتهای قدردانی: بر مواردی تأکید میکند که افراد از آن لذت میبرند. این تمرینها عبارتند از تهیه فهرستی از علاقهمندیها، صرف کردن زمان برای لذت بردن وقتیکه چیز لذت بخشی وجود دارد و سایر رفتارهای پاداشدهنده.
- ذهنآگاهی: توانایی توجه به لحظه حال با روش غیرقضاوتی.
- تمرینهای تصویرسازی مشفقانه: کاربرد حافظه هدایت شده و فانتزیها که در ابتدا ذهن و سپس سیستمهای فیزیولوژیکی را تحریک میکند. هدف تمرینهای تصویرسازی مشفقانه ایجاد تصویری ارتباطی است که سیستم تسکیندهنده را تحریک میکند.
زمانیکه افراد مشکلاتی را در ارتباط با احساس «حمله به خود» تجربه میکنند، درمانگر میتواند به آنها کمک کند که کاربردها و ریشههای احتمالی این حملات را پیدا کنند. همچنین آنها میتوانند علتهای احتمالی اینکه با این حملات موافقند یا تسلیم آنها میشوند را جستجو کنند. این فرآیند میتواند شامل تصویرسازی حمله به خود به عنوان یک شخص دیگر باشد. در درمان از افراد خواسته میشود که بگویند آن «شخص» و احساسات آنها نسبت به او چگونه است تا بتوانند خودانتقادگری را بهتر درک کنند. طراحی سؤال میتواند به افرادی که در تجربه و بیان شفقت مشکل دارند کمک کند تا بتوانند هر عاملی که به صورت بالقوه مانعی برای ابراز شفقت در آنهاست را کشف و درمان کنند.
مسائلی که درمان متمرکز بر شفقت به آنها میپردازد
این درمان میتواند برای افرادی مفید باشد که برایشان فهم، احساس یا ابراز شفقت دشوار است. درمان متمرکز بر شفقت به عنوان درمان میتواند «مکان امنی» باشد که دلایل زیربنایی این مشکل را کشف میکند و روشهایی را برای تغییر مثبت ارائه میدهد. همچنین این نوع درمان میتواند در کمک به افراد برای مدیریت افکار، رفتار و هر نوع احساس پریشان کنندهای مؤثر باشد. همچنین میتواند بهویژه زمانی که با احساسهای مرتبط با حمله به خود سروکار داریم مؤثر باشد.
موارد دیگری که توسط درمان متمرکز بر شفقت درمان میشوند عبارتند از:
- اضطراب
- خجالت (کمرویی)
- خودانتقادگری
- افسردگی
- اختلالهای خوردن
- آسیب به خود
- روانپریشی
افرادی که به دنبال درمان برای موارد بالا هستند، شاید در ابتدا بخواهند از درمانگری که درمان متمرکز بر شفقت را به آنها پیشنهاد کرده بپرسند که آیا درمان متمرکز بر شفقت برای مشکلی که آنها تجربه میکنند مناسب است؟ درمان متمرکز بر شفقت به طور کلی میتواند به افراد کمک کند تا بهزیستی بیشتری را در زندگی تجربه کنند اما ممکن است برای بعضی از مشکلات مناسبترین رویکرد ممکن نباشد.
آموزش درمان متمرکز بر شفقت
شاغلینی که علاقهمند به ارائه درمان متمرکز بر شفقت هستند میتوانند مدرک دانشآموختگی خود را از دانشگاه دربی بگیرند. این دوره توسط افراد مهم بنیاد ذهن مشفق رهبری میشود و شامل یک سال آموزشی است که از ماه سپتامبر شروع و تا ماه می ادامه دارد. اکثر این دوره میتواند به صورت آنلاین گذرانده شود و به همین دلیل افراد زیادی از کل دنیا میتوانند در آن شرکت کنند. این دوره شامل کلاس درس مجازی، سوپرویژن زنده، نمایشهای ویدئویی، مواد آموزشی و سمینارهای زنده ماهیانه است؛ اما این دوره نیاز به حضور در دو دوره پنج روزه-یکی در سپتامبر و دیگری در آپریل- دارد. داوطلبان این برنامه نیاز به مدرک کارشناسی ارشد یا معادل آن در شاخه روانشناسی سلامت مانند روانشناسی بالینی، پرستار سلامت روان یا مشاوره دارند. داوطلبان همچنین باید درمانگر دارای پروانه یا درحال گرفتن پروانه باشند، زیرا آنها با مردمی سرو کار دارند که نیازمند شرکت در درمان متمرکز بر شفقت به صورت فردی و گروهی هستند.
محدودیتهای درمان متمرکز بر شفقت
اگرچه این درمان برای کسانی که با مفاهیم تسکیندهنده بودن یا مراقب بودن آشنا هستند، مؤثر است اما همه افراد را شامل نمیشود. بعضی افراد در درمان از شفقت میترسند، درحالیکه دیگران ممکن است احساس کنند که لیاقت درمان مشفقانه را ندارند. حتی عدهای ممکن است در فهم شفقت مشکل داشته باشند. مشکلات زمانی به وجود میآیند که تمرینهای ذهنآگاهی و تصویرسازی مشفقانه اجرا میشوند. برای عدهای ممکن است ورود به حالت ذهن آگاهی مشکل باشد و شکست در این حالت، منجر به خودانتقادگری در آنها شود. دیگران ممکن است در تمرکز یا احساس تصویرسازی مشفقانه مشکل داشته باشند.
کاربرد تصاویر افراد یا حوادث مشهور همچنین ممکن است تجارب منفی گذشته و تداعیهای ناخواستهای را به ذهن بیاورد. درمان ممکن است برای افرادی که خشم و غضب شدیدی را تجربه میکنند اثربخشی کمتری داشته باشد.