پریسا شریفی (دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی)
برخی نسلهای جامعه با تلفن همراه رشد میکنند و این ابزار آنچنان با زندگی مردم عجین شده است که افراد حتی به آثار آن کمترین توجهی نمیکنند (کوربت، ۲۰۰۹). به نظر میرسد که افراد برای فرار از واقعیت به استفادهی افراطی از تلفن همراه روی میآورند و این نادیده گرفتن واقعیت به دو شکل نمود مییابد: یکی، به شکل خستگی و ملال خاطر و دیگری، به شکل یافتن راهی برای اجتناب از موقعیتهای عاطفی و حساس (سومتز، ۲۰۱۶).
مخاطرات زیاد تلفن همراه هوشمند به دلیل آن است که این ابزار در پایداری و عدم پایداری ارتباط افراد با دنیای اطرافشان نقش مهمی ایفا میکند (ادیکشننت، ۲۰۱۵). از جمله آثاری که استفادهی افراطی و وابستگی به تلفن همراه ایجاد میکند، پدیدهای تحت عنوان نوموفوبیا (Nomobophobia) یا بیموبایل هراسی است.
این اصطلاح از انگلستان نشأت گرفته و نخستین بار در سال ۲۰۰۸ توسط روانشناسان بریتانیایی مطرح شد و از «فوبیای نبودِ موبایل (No Mobile Phobia)» مشتق شده است، یعنی ترس از بدون موبایل بودن (لیندزی، ۲۰۰۷؛ کینگ، ۲۰۱۴). نوموفوبیا با وابستگی به تکنولوژی ارتباط دارد و شامل علائم اضطراب، پریشانی و ناراحتی در میان کسانی است که در زمان عدم امکان برقراری تماس، به علت وابستگی پاتولوژیک به تکنولوژی، گرایش به تجربه چنین احساساتی دارند (کینگ، ۲۰۱۷).
نوموفوبیا را ترس از عدم امکان برقراری تماس از طریق تلفن همراه یا اینترنت دانستهاند و واژهای است که اشاره به مجموعهای از رفتارها و علایمِ مرتبط با استفاده از تلفن همراه دارد (کینگ و همکاران، ۲۰۱۴) و به نوعی هراس از در دسترس نبودن و یا از دست دادن ارتباط و تماس، اشاره دارد (لیندزی، ۲۰۰۷).
در همین راستا، والش و وایت (۲۰۰۸) نیز ذکر کردهاند که تلفن همراه اثرات زیادی بر زندگی روانی دارد و میتواند موجب چک کردن زود به زود و مکرر تلفن همراه توسط فرد شود و فرد را برانگیخته و مضطرب کند. کاربران این کار را برای پی بردن به تماسهای از دست رفته و یا بازبینی پیامهای کوتاهشان انجام میدهند (والش و وایت، ۲۰۰۸)؛ اما همین وابستگی و اعتیاد به تلفن همراه موجب اضطراب، کنارهگیری، انزواطلبی و احساس تنهایی میشود (بیانجی و فیلیپس، ۲۰۰۵؛ هویتزر، ۲۰۰۷) و به همین دلایل، افراد وابسته به تلفن همراه را میتوان با استفاده از احساس تنهایی، اضطراب و احساس پوچیشان در زمان در اختیار نداشتن تلفن همراه، شناسایی کرد (پارک، ۲۰۰۵) که بیانگر وجود همان اختلال نوموفوبیا در آنان است. در مطالعهای در مورد ارتباط نوموفوبیا با اختلال پانیک مشاهده شد که افراد مبتلا به اختلال پانیک نسبت به گروه گواه، به گونهی معنادار مواردی مانند افزایش اضطراب، تغییرات تنفسی، لرزش، تعریق، هراس و افسردگی مرتبط با فقدان تلفن همراه را نشان دادند (کینگ و همکاران، ۲۰۱۴).
برخی پژوهشگران در تلاش بودهاند تا ابزاری برای اندازهگیری اختلال بیموبایلهراسی در استفادهکنندگان از تلفن همراه، تدوین کنند. نسخه فارسی پرسشنامه بیموبایل هراسی توسط آزادمنش و همکاران (۱۳۹۵) تدوین شد که شامل ۱۷ گویه و سه عامل افسردگی، اضطراب و ناکامی است. افزون بر این، آزادمنش و همکاران (۱۳۹۶)، در پژوهشی به ساخت و اعتباریابی مقیاس تکمیلی افتراق معنایی معنا و مفهوم تلفن همراه پرداختند که بر اساس یافتهها، معنا و مفهوم موبایل در میان دو گروه مبتلا به بیموبایل هراسی و غیرمبتلا به بیموبایل هراسی متفاوت بود (آزادمنش و همکاران، ۱۳۹۶).
مطالب این نوشتار نقل از مقالات زیر است:
آزادمنش، حمیرا؛ احدی، حسن و منشئی، غلامرضا. (۱۳۹۵). ساخت و هنجاریابی پرسشنامه بیموبایل هراسی. فصلنامه اندازهگیریهای تربیتی، ۶ (۲۶)، ۱-۲۲.
آزادمنش، حمیرا؛ احدی، حسن، دلاور، علی و منشئی، غلامرضا. (۱۳۹۶). ساخت و اعتباریابی مقیاس افتراق معنایی معنا و مفهوم تلفن همراه. فصلنامه اندازهگیریهای تربیتی، ۷ (۲۵)، ۲۵۷-۲۸۱.
King, A.L.S., Guedes, E., Neto, J.P., Guimarães, F., Nardi, A.E. (2017). Nomophobia: Clinical and Demographic Profile of Social Network Excessive Users. J Addict Res Ther, 8 (4), 1-6.
King, A.L.S., Valença, A.M., Silva, A.C., Sancassiani, F., Machado, S., Nardi, A.E. (2014). Nomophobia”: Impact of Cell Phone Use Interfering with Symptoms and Emotions of Individuals with Panic Disorder Compared with a Control Group. Clinical Practice & Epidemiology in Mental Health, 10, 28-35.
