هوش هیجانی چیست؟

دکتر شهرام محمدخانی

استاد تمام روانشناس بالینی دانشگاه خوارزمی

مفهوم هوش هیجانی

اصطلاح هوش هیجانی شامل توانایی شناسایی و نام‌گذاری حالات هیجانی خود و دیگران، توانایی ابراز هیجان‌ها به صورت صحیح و پاسخ‌های همدلانه به دیگران و توانایی واکنش نشان دادن بر اساس هیجان‌ها و به‌کارگیری آن‌ها به شیوۀ سازگارانه و مؤثر است.

مولفه های هوش هیجانی

به طور کلی هوش هیجانی شامل مهارت‌هایی در سه دسته از توانایی‌های سازگارانۀ زیر است: (۱) ارزیابی و ابراز هیجان‌ها، (۲) تنظیم هیجان و (۳) استفاده از هیجان‌ها در حل مسائل (مایر و سالووی، ۱۹۹۷؛ سالووی و مایر، ۱۹۹۰). به‌عبارتی‌ دیگر، فردی که دارای هوش هیجانی بالایی است قادر خواهد بود تا سریعاً و به‌درستی یک هیجان را ارزیابی و تفسیر کند، هیجان خود را به طور مؤثر تنظیم کند و قادر است از هیجان‌ها به عنوان روشی برای حل مسائل استفاده کند. توانایی ارزیابی و ابراز هیجان شامل درک کلامی و غیرکلامی هیجان‌ها و همدلی است و استفاده از هیجان‌ها مستلزم توانایی برنامه‌ریزی انعطاف‌پذیر، تفکر خلاق و تغییر جهت توجه و انگیزه است (سالووی و مایر، ۱۹۹۰).

در تازه‌ترین تعریف بهر هیجانی، بر مؤلفه‌های شناختی هوش هیجانی تأکید زیادی می‌شود که ظرفیتی برای رشد هوشی و هیجانی فراهم می­سازد (مایر و سالووی، ۱۹۹۷). این تجدیدنظر در مفهوم‌پردازی هوش هیجانی چهار مؤلفه و یا شاخه را از هم متمایز می‌سازد: (۱) درک هیجان؛ (۲) ارزیابی و ابراز هیجان؛ (۳) تسهیل هیجانی تفکر، درک، تجزیه‌وتحلیل و به کارگیری دانش هیجانی؛ و (۴) ارتقاء تنظیم واکنشی هیجان‌ها به رشد هیجانی و هوشی.

هر یک از این موارد با سطوح خاصی از مهارت‌ها مرتبط هستند که افراد به ترتیب بر آن مسلط می‌شوند. بر همین اساس، مؤلفه‌های ادراک، ارزیابی و ابراز هیجان، فرایندهای پایه در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که توانایی برای تنظیم واکنشی هیجان‌ها پیچیده‌ترین فرآیند محسوب می‌شود.

این مفهوم که هوش هیجانی مستلزم یکسری از مهارت‌های شناختی، اجتماعی و ارتباطی خاص برای درک و ابراز هیجان‌ها است از سوی محققان دیگر نیز مطرح شده است (کوپر و ساواف، ۱۹۹۷؛ گلمن، ۱۹۹۵). برخی از این مهارت‌ها شامل سواد هیجانی، شایستگی هیجانی، عمق هیجانی و «کیمیاگری هیجانی» هستند (کوپر و ساواف، ۱۹۹۷).

سواد هیجانی عبارت است از دانش فرد در مورد هیجان‌های خود و کارکرد آن‌ها؛ شایستگی هیجانی شامل دشواری و انعطاف‌پذیری هیجانی است؛ عمق هیجانی دربرگیرندۀ شدت هیجانی و پتانسیل رشد و تکامل است؛ و «کیمیاگری هیجانی» عبارت است از توانایی برای به کارگیری هیجان برای ایجاد خلاقیت.

منبع: هافمن، استفتان. (۲۰۱۶). هیجان در درمان: از علم تا عمل. (ترجمه دکتر شهرام محمدخانی و محمد خالقی، ۱۳۹۶). انتشارات ابن سینا، تهران.

دانلود مقیاس هوش هیجانی ۳۳ سوالی شاته و همکاران