دکتر شهرام محمدخانی
استاد تمام روانشناس بالینی دانشگاه خوارزمی
وسواس فکری و عملی که معمولاً به اختصار وسواس نامیده می‌شود، دارای دو مؤلفه است. وسواس فکری عبارت است از افکار، تصاویر ذهنی یا تکانه‌ها (امیال ناگهانی) تکرار شونده مزاحم که باعث ایجاد اضطراب و ناراحتی در فرد می‌شوند. وسواس عملی عبارت است از رفتارهای آشکار بیرونی یا افکاری که تکراری هستند، و فرد احساس می‌کند برای کاهش اضطراب و ناراحتی ناشی از وسواس‌های فکری‌اش مجبور به انجام آن‌ها است.
افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری معمولاً برای کاهش ناراحتی و اضطرابی که هر لحظه تجربه می‌کنند، ترجیح می‌دهند از بسیاری فعالیت‌ها، محل‌ها، افراد، یا حتی افکار پرهیز و اجتناب کنند. اما به مرور زمان حتی اجتناب و پرهیز نیز نمی‌توانند جلوی اضطراب و ناراحتی فرد را بگیرند. وسواس جلوه‌های مختلفی دارد. در برخی افراد وسواس فکری و عملی به شکل نگرانی در مورد آلودگی و شستشوی مکرر یا طولانی نمایان می‌شود، برخی دیگر از افراد مبتلا به وسواس نگران آن هستند که آسیبی به خود یا دیگران وارد کنند و بنابراین به وارسی مکرر درها، اجاق‌گاز، و نظایر آن می‌پردازند.
گاهی اوقات وسواس به صورت نگرانی در مورد درست انجام ندادن کارها و در نتیجه کندی فراوان در انجام امور نمایان می‌شود و البته این اختلال می‌تواند به صورت‌های متعدد دیگری نیز ظاهر گردد. اگر چه معمولاً وسواس فکری و وسواس عملی با هم ظاهر می‌شوند، ولی این احتمال وجود دارد که فرد تنها از یکی از آن‌ها رنج ببرد.
در هر حال زمانی تشخیص وسواس به عنوان یک اختلال مطرح است که لااقل یک ساعت در روز وقت بیمار صرف پرداختن به وسواس‌هایش بشود و این افکار یا رفتارها مشکلات جدی در زندگی و کار فرد به وجود آورند. در کشور ما یک جلوه شایع وسواس، ظاهر مذهبی آن است. بسیاری از افراد مبتلا به وسواس در ایران نسبت به آنچه نجس می‌دانند حساس هستند. بعداً خواهیم دید که معمولاً این افراد احکام شرعی را تحریف کرده و در نتیجه به شستشوی وسواسی یا انجام سایر مناسک مذهبی می‌پردازند که به زعم خودشان درست ولی در واقع برخلاف شرع است.
