کودک آزاری و غفلت از کودکان
دکتر شهرام محمدخانی (دانشیار روانشناسی بالینی دانشگاه خوارزمی)
تعریف کودک‌آزاری به عوامل مختلفی بستگی دارد. در طول تاریخ دیدگاه‌های مختلفی در مورد طرز رفتار با کودکان وجود داشته است. گروه‌های فرهنگی مختلف تعاریف متفاوتی از کودک‌آزاری ارایه می‌دهند. بیشتر تعاریف ارایه شده در مورد کودک‌آزاری دارای عنصرهای مشترک هستند؛ که از آن جمله می‌توان به اعمال غیرقابل‌قبول، اهمال والدین یا مراقبان، قصد نهفته در پس این اعمال یا کوتاهی‌ها و اثرات آسیب‌زننده این بی‌توجهی بر کودک اشاره کرد. با توجه به اینکه جامعه ما متشکل از گروه‌های قومی و مذهبی مختلف و نگرش‌های ناهمگون است، توافق در مورد تعریف بدرفتاری با کودکان که به طور روشن و شفاف ماهیت بدرفتاری را توصیف می‌کند، بسیار ضروری است.
چهار نوع مهم کودک‌آزاری:
۱- کودک‌آزاری جسمی
۲- کودک‌آزاری جنسی
۳- کودک‌آزاری عاطفی
۴- غفلت و بی‌توجهی
در حالی که بیشترین توجه به دودسته اول کودک‌آزاری معطوف است، شاید به دلیل اینکه این نوع سوءاستفاده‌ها شامل خشونت جسمی هستند، غفلت و بی‌توجهی شایع‌ترین شکل کودک‌آزاری است و بیش از ۶۰ درصد موارد بدرفتاری با کودکان را شامل می‌شود.
کودک‌آزاری جسمی
به هرگونه آسیب جسمی غیر اتفاقی و ناگهانی که توسط والدین یا مراقبان کودک ایجادشده باشد، اطلاق می‌شود. کودک‌آزاری جسمی شکل‌های مختلفی دارد و بر اساس تعریف نیت مراقب الزاماً آسیب رساندن به کودک نیست. همچنین انضباط افراطی یا تنبیه نامتناسب با سن یا وضعیت کودک نیز شامل کودک‌آزاری جسمی می‌شود. اشکال مختلف کودک‌آزاری جسمی عبارتند از:
· کتک زدن، مجازات با شلاق، مشت زدن، سیلی زدن یا کوبیدن.
· هل دادن، انداختن، تکان دادن، لگد زدن یا پرت کردن.
· نیشگون گرفتن، گاز گرفتن، خفه کردن یا کشیدن مو.
· سوزاندن با سیگار، آب جوش، یا دیگر اشیا داغ.
توجه: تنبیه بدنی با سوءاستفاده جسمی متفاوت است. تنبیه بدنی کاربرد نیروی جسمی به منظور ایجاد درد بدنی به منظور اصلاح یا کنترل کودک نه به قصد آسیب رساندن. در حالی که سوءاستفاده جسمی، آسیب ناشی از خشونت فیزیکی است. به هر حال تنبیه بدنی می‌تواند به آسانی از کنترل خارج شود و به سوءاستفاده جسمی تبدیل شود.
کودک‌آزاری جنسی
سوءاستفاده جنسی به هرگونه تماس و تعامل بین کودکان و مراقبان بزرگ‌سال اطلاق می‌شود که در آن کودک با هدف تحریک جنسی فرد بزرگ‌سال مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد. سوءاستفاده جنسی عبارت است از رابطه جنسی بین یک کودک (زیر ۱۸ سال) با یک بزرگ‌سال و یا دو کودک با هم که فاصله سنی آنان با یکدیگر زیاد است و یا از زور برای انجام رابطه جنسی استفاده شده است. منظور از رابطه جنسی شامل لمس کردن ران، سینه، نواحی تناسلی چه با لباس و چه بدون لباس است. حتی اگر یک بار چنین رابطه‌ای ایجاد شود نیز به آن بدرفتاری یا آزار جنسی گفته می‌شود.
کودک‌آزاری عاطفی
سوءاستفاده عاطفی به سرزنش کردن، تحقیر کردن، طرد کردن، فرق گذاشتن بین کودکان و بی‌توجهی به سلامت و رفاه کودک از طرف مراقبان اطلاق می‌شود. سوءاستفاده عاطفی به صورت بدرفتاری کلامی، بی‌توجهی عاطفی و ایجاد ترس و وحشت در کودکان بدرفتاری روانی یا کلامی شامل هر نوع برخوردی با کودک یا نوجوان است که به او احساس بی‌ارزش، دوست‌نداشتنی، ناخواسته، خطرناک، بد و ناقص بودن را انتقال دهد. سایر انواع بدرفتاری روانی عبارتند از:
· هر نوع توهین و اهانت مانند تحقیر، سرزنش، جیغ‌وداد و فریاد کردن، طعنه و ریشخند.
· فشار بیش از حد به کودک برای دست‌یابی به انتظارهای بسیار بالا
· تشویق و یا آموزش رفتارهای ناسالم و نادرست به فرزندان.
· در معرض خشونت‌های خانگی، مشاجره، دعواهای خانوادگی بودن
غفلت و بی‌توجهی
الگوی پایدار ناتوانی در ارضای نیازهای اساسی کودک، به‌گونه‌ای که سلامت و بهزیستی جسمانی و روان‌شناختی آسیب‌دیده یا به خطر افتد. در موضوع غفلت و بی‌توجهی والدین یا مراقبان کودک در واقع به وظیفه خود عمل نمی‌کنند. غفلت و بی‌توجهی شامل سه نوع اصلی است:
بی‌توجهی جسمی
· ناتوانی در فراهم کردن غذا، پوشاک یا بهداشت کافی
· بی‌توجهی به سلامت و امنیت کودک از قبیل بی‌توجهی به خطرات احتمالی در خانه، رانندگی بی‌محابا در حالی که کودک در داخل ماشین است.
· خودداری یا تأخیر در تأمین مراقبت‌های بهداشتی لازم .
· تنها گذاشتن کودکان در خانه بدون مراقب
بی‌توجهی تحصیلی
· بی‌توجهی به ورود و ادامه تحصیل کودک در مدرسه
· اجازه دادن یا بهانه‌تراشی برای غیبت‌های کودک از مدرسه
· عدم پیگیری دسترسی به خدمات لازم برای نیازهای تحصیلی ویژه کودکان
بی‌توجهی عاطفی
· عاطفه و محبت ناکافی به کودک
· قرار دادن کودک در معرض مشاجرات زناشویی
· اجازه دادن به کودک برای استفاده از مشروبات الکلی یا مواد غیرقانونی
· عدم‌مداخله در رفتارهای ضداجتماعی کودکان
· کوتاهی در فراهم آوردن حمایت‌های روان‌شناختی لازم
