دکتر شهرام محمدخانی
دانشیار روانشناسی بالینی دانشگاه خوارزمی
نظارت والدین – یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های اکثر والدین آن است که فرزندانشان به آسیب‌های روانی و اجتماعی مانند مصرف سیگار و مواد آلوده شوند. این نگرانی بسیاری از آنان را بر آن می‌دارد که بسیاری از خرج‌های اضافی را انجام دهند تا از ایجاد چنین آسیب‌هایی در فرزندان خود پیشگیری کنند. در این میان، ممکن است برخی از والدین بسیاری از اصول و عقاید خود را نیز زیرپا گذارند و بسیاری از کارها و فعالیت‌هایی را انجام دهند که با آن موافق نیستند و یا بسیاری از خرج‌های اضافی و نامناسب انجام دهند تا از ایجاد چنین مشکلات و آسیب‌هایی در فرزندان خود پیشگیری کنند.
مهم‌ترین نکته‌ای که اکثر والدین نمی‌دانند آن است که ارتباط خوب و سالم با فرزندان، مهم‌ترین عامل پیشگیری‌کننده از آسیب‌های روانی و اجتماعی به ویژه مصرف مواد و اعتیاد در فرزندان است. ممکن است بسیاری از والدین با خواندن این مطالب تعجب کنند. با این حال، این نکته واقعیت بسیار مهمی است که بسیاری از تحقیقات در کشورهای مختلف دنیا آن را تأیید کرده است و با چشم نیز در بسیاری از خانواده‌های اطراف مشاهده می‌شود. به نظر می‌رسد، این مطلب، کاملاً مصداق آن باشد که «آن چه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد».
یکی از مهم‌ترین عوامل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به ویژه مصرف مواد، ارتباط خوب و سالم با والدین است. فرزندانی که ارتباط خوب، گرم و صمیمانه با والدین خود دارند، کمتر در معرض خطر اعتیاد هستند.
همانگونه که قبلاً گفته شد، یکی از مهم‌ترین عواملی که به رشد و سلامت کودکان و نوجوانان کمک می‌کند، ارتباط سالم و مثبت والدین و فرزندان است. فرزندانی که ارتباط خوبی با والدین خود دارند از بسیاری از مشکلات و آسیب‌های اجتماعی به ویژه مصرف مواد در امان می‌مانند. تحقیقات نشان داده‌اند، ارتباط خوب و غنی با والدین، یکی از مهم‌ترین عوامل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مصرف مواد است. ممکن است این سؤال مطرح شود که ارتباط با والدین چه تأثیر خاص و اهمیت ویژه‌ای دارد که چنین نقش مهمی در زندگی فرزندان بازی می‌کند.
یکی از مهم‌ترین اجزای ارتباط غنی و سالم فرزندان با والدین، نظارت والدین بر رفتار فرزندان است. نه تنها مهم است که والدین رابطه غنی، گرم و صمیمانه با فرزندان داشته باشند بلکه همزمان، بسیار مهم است که والدین بتوانند برای فرزندان خود رفتارها، انتظارات و محدودیت‌هایی مشخص کنند و بر رفتار آنان نظارت داشته باشند که تا چه حد انتظارات والدین را انجام می‌دهند و به محدودیت‌های خانواده احترام می‌گذارند و چنانچه از این انتظارات و محدودیت‌ها سرپیچی کردند، چگونه با آنان برخورد شود تا بتوانند با خانواده خود همراه شوند.
نه تنها مهم است که والدین ارتباط گرم و صمیمانه‌ای با فرزندانشان داشته باشند بلکه بسیار مهم و ضروری است که برای آن‌ها، انتظارات، قواعد، قوانین و محدودیت‌های روشن و مشخصی را تعیین کنند و همچنین، بر میزان پیروی آن‌ها از انتظارات و محدودیت‌ها نظارت داشته باشند.
تحقیقات نشان داده‌اند اِعمال نظارت از سوی والدین، باعث افزایش امنیت فرزندان می‌شود و کاهش خطر و آسیب به آنان در هر نوع زمینه‌ای از زندگی می‌شود، حتی در زمینه حوادث خانگی، حادثه در زمین‌بازی، تصادف‌های رانندگی، به ویژه مصرف و سوءمصرف مواد. افزون بر این، هرچه نظارت صحیح والدین بر رفتارهای فرزندان بیشتر باشد، احتمال رفتارهای مثبت و سالم در فرزندان بیشتر می‌شود به ویژه بهبود و رشد موفقیت‌های تحصیلی.
یکی از مهم‌ترین عوامل محافظت کننده از انجام رفتارهای پرخطر و به ویژه مصرف مواد در کودکان و نوجوانان، نظارت والدین بر رفتار فرزندان است. فرزندانی که والدین کمتر بر رفتار آنان نظارت دارند، احتمال بیشتری دارد که به مصرف و سوءمصرف مواد روی آورند. برعکس، والدینی که بر رفتار فرزندان خود نظارت مناسبی دارند کمتر احتمال دارد که به مصرف و سوءمصرف هر نوع ماده‌ای بپردازند.
یکی از مهم‌ترین اجزای ارتباط غنی والدین و فرزندان، میزان نظارت والدین بر رفتار فرزندان است. به ویژه در مورد پیشگیری از مصرف مواد، نظارت بر رفتار فرزندان، یکی از مهم‌ترین عوامل محافظت کننده است.
ارتباط غنی و سالم والدین با فرزندان، یکی از اساسی‌ترین عوامل محافظت کننده از آسیب‌های روانی و اجتماعی به ویژه مصرف مواد، محسوب می‌شود. مهم است که والدین بتوانند بر رفتارهای فرزندان خود نظارت داشته باشند. تحقیقات نشان داده است نظارت ناکافی بر رفتار فرزندان با پیامدهای خطرناک متعددی ارتباط دارد:
- کاهش نمرات درسی
- افزایش رفتارهای بزهکارانه و ناسالم
- مصرف سیگار
- مصرف مواد
- انجام رفتارهای خطرناک
- رانندگی زودهنگام و خطرناک
- افزایش ارتباط با دوستان و همسالان ناباب و…
همانگونه که در بالا مشاهده می‌شود، انجام هر یک از رفتارهای بالا، با پیامدها و مشکلات سنگین و متعددی همراه است و به راحتی می‌تواند زندگی یک کودک یا نوجوان را در معرض خطرهای جدی قرار دهد. هر یک از رفتارهای بالا، خود، نیز به تنهایی زمینه رفتارهای ناسالم و مشکلات متعدد دیگری را نیز فراهم می‌کند.
زندگی خانوادگی تابع اصول و قوانینی است. هر یک از اعضای خانواده، وظایف و مسئولیت‌هایی نیز در خانواده بر عهده دارد و موظف است که آن‌ها را انجام دهد. ضروری است والدین با فرزندان خود درباره قواعد و قوانین زندگی خانوادگی بحث کنند. یکی از مسئولیت‌های مهم والدین آن است که برای فرزندان خود وظایف، مسئولیت‌ها و محدودیت‌های منطقی را تعیین کند و به آن‌ها تفهیم کنند.
نظارت بر رفتار فرزندان، ظلم، بی توجهی، سخت‌گیری یا کنترل کردن نیست، بلکه مسئولیتی بزرگی است که اگر والدین به درستی به آن نپردازند در حق فرزند خود ظلم روا داشته‌اند.
نظارت والدین چیست؟
نظارت والدین به مفهوم مراقبت از فرزندان می‌باشد، مراقب از اینکه فرزندانشان با چه کسی است و هر روز چه کارهایی انجام می‌دهد، دانستن اینکه او دقیقاً کجا است، وقتش را با چه کسی می‌گذراند، و اینکه آیا بزرگ‌تری مواظب آن‌ها است یا نه. نظارت، مهارتی است که دربردارنده‌ی ارتباطات و نظم خانوادگی صحیح می‌باشد. این کار شامل تبادل اطلاعات، شفاف سازی انتظارات از فرزندان، تعیین حد و حدود در مواقع لازم، و انتخاب شیوه‌ی صحیح برای نگه‌داشتن فرزندتان در آن حد و حدود می‌باشد.
نظارت بر رفتار فرزندان، مهارت‌های ارتباطی است که والدین متناسب با رشد فرزندان خود به کار می‌برند تا با آنان در مورد نگرانی‌های خود از برخی از رفتارهای آنان صحبت کنند و همچنین از نوع فعالیت‌های آنان آگاه شوند.
چرا نظارت؟
دلیل نظارت بر فرزندانتان، کمک به آن‌ها برای سالم ماندن است. والدین می‌توانند با دانستن جزئیات زندگی فرزندشان (به طور مثال، اطلاع از اینکه فرزندتان کجاست، دوستانشان چه کسانی هستند و اینکه آیا والدین دوستانشان ارزش‌هایی مشابه شما دارند یا نه، و حصول اطمینان از اینکه در هر زمان ممکن، نظارت بزرگ‌تری وجود دارد) آن‌ها را از مصرف مواد، دور نگه دارند.
![نظارت والدین]()
چه میزان نظارت لازم است؟
میزان دقیق نظارت بر فرزندتان، بستگی به فرزند دارد. برخی والدین فقط باید راهبردهایی را در مورد اینکه چه چیزی مجاز است تعیین کرده و بحث‌های روزانه‌ای برای اینکه مطمئن شوند فرزندشان از خطر دور مانده است، داشته باشند. برای فرزندی که درگیر مشکلات زیادی شده است، ممکن است نظارت به مفهوم تعیین مقررات روشن باشد، ممنوع کردن بیرون رفتن با برخی دوستان خاص، حصول اطمینان از اینکه همگی فعالیت‌های پس از مدرسه با نظارت بزرگ‌تری انجام می‌شود، و در برخی موارد مشاوره گرفتن. والدین برای تعیین میزان نظارتی که فرزندشان نیاز دارد، باید به فرزندتان و امنیت محل زندگی‌تان خوب بیندیشند.
والدینی که سخت‌گیری‌های زیاد اعمال می‌کنند یا بسیار ملایم هستند، معمولاً در دور نگه‌داشتن فرزندشان از رفتارهای پرخطر خوب عمل نمی‌کنند. باید به نوع شخصیت فرزندتان و اینکه شما چه نوع والدینی هستید، فکر کنید، و سپس قوانین ساده‌ای که برای همه قابل‌فهم است، تعیین کنید. پیش از تعیین قوانین با فرزندتان صحبت کنید، با آن‌ها صحبت کنید تا ببینید که آیا قوانین را رعایت خواهند کرد، و با آن‌ها صحبت کنید تا متوجه شوید که آیا نیاز به ایجاد تغییراتی در قوانین در دوره‌های زمانی مختلف وجود دارد یا نه. مهم‌تر از همه اینکه، مطمئن شوید که به طور روزمره با فرزندتان صحبت می‌کنید.
نکات زیر به تعیین میزان نظارت بر رفتار فرزند کمک می‌کند:
- آیا فرزندتان تمایل به خطر کردن دارد؟ پیشینه شخصیتی فرزندتان چگونه است؟ به مواردی مانند اینکه چند بار تاکنون در مدرسه یا با دوستانش دچار مشکل شده است بیندیشید. آیا تعداد این موارد زیاد است؟
- نظر شما در مورد خطر کردن (ریسک کردن) چیست؟ آیا به نظر شما فرزندتان ریسک‌های زیادی انجام می‌دهد؟
- آیا فرزندتان تصمیمات خوبی می‌گیرد؟ آیا او در مورد تصمیماتش با شما صحبت می‌کند؟
- آیا شما با فرزندتان خوب ارتباط برقرار می‌کنید؟
- وضعیت محل زندگی‌تان چگونه است؟ آیا مکان امنی برای فرزندتان است؟ یا مکان ناامنی است؟ کجا احتمال بیشتری دارد که فرزندتان دچار مشکل شود یا آسیب ببیند؟
