درمان مبتنی بر پردازش شناختی برای اختلال استرس پس از سانحه

مقدمه

درمان مبتنی بر پردازش شناختی یک روش روان‌درمانی ساختاریافته و مبتنی بر شواهد است که برای درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) توسعه یافته است. این درمان در ابتدا برای بازماندگان تعرض جنسی طراحی شد اما اکنون برای انواع مختلفی از تروماها مانند جنگ، تصادفات و خشونت‌های بین فردی به کار می‌رود. درمان مبتنی بر پردازش شناختی به افراد کمک می‌کند تا تجربیات آسیب‌زا را پردازش کرده، باورهای منفی را بازسازی کرده و علائم اختلال استرس پس از سانحه را کاهش دهند.

مبانی نظری

درمان مبتنی بر پردازش شناختی بر اساس نظریه شناختی-رفتاری (CBT) و مدل‌های پردازش اطلاعات بنا شده است. این نظریه‌ها بیان می‌کنند که اختلال استرس پس از سانحه زمانی ایجاد می‌شود که فرد نتواند تجربه آسیب‌زا را به‌طور کامل پردازش کند و در نتیجه باورهای منفی درباره خود، دیگران و جهان شکل می‌گیرد. این تحریف‌های شناختی باعث بروز استرس عاطفی و رفتارهای ناسازگارانه می‌شوند.

اهداف درمان مبتنی بر پردازش شناختی

اهداف اصلی درمان مبتنی بر پردازش شناختی عبارتند از:
• پردازش تروما: کمک به مواجهه و پردازش خاطرات ناراحت‌کننده.
• بازسازی باورهای منفی: شناسایی و تغییر باورهای غیرمنطقی یا مضر مرتبط با تروما.
• کاهش علائم اختلال استرس پس از سانحه: کاهش استرس عاطفی، افکار مزاحم و اجتناب از مواجهه با تروما.
• بهبود عملکرد: ارتقای سلامت روانی، بهبود روابط و افزایش توانایی‌های روزمره.

ساختار درمان مبتنی بر پردازش شناختی

درمان مبتنی بر پردازش شناختی معمولاً شامل ۱۲ تا ۱۶ جلسه فردی یا گروهی است که طبق یک فرمت ساختاریافته اجرا می‌شود و بر آموزش، بازسازی شناختی و توسعه مهارت‌های مقابله‌ای تمرکز دارد.

مراحل درمان

مرحله ۱: آموزش روانشناختی و معرفی تروما
• آموزش به مراجع در مورد اختلال استرس پس از سانحه، علائم آن و تأثیر تروما بر افکار و احساسات.
• معرفی مفهوم افکار خودکار و تحریف‌های شناختی.

مرحله ۲: پردازش تروما
• مراجع یک روایت کامل از تجربه آسیب‌زا می‌نویسد.
• این روش به مواجهه با خاطرات ناراحت‌کننده و پردازش عاطفی آنها کمک می‌کند.

مرحله ۳: بازسازی شناختی
• شناسایی و به چالش کشیدن باورهای ناسازگار با استفاده از ابزارهای شناختی.
• کار کردن روی “نقاط گیر” (Stuck Points): افکاری که فرد را از نظر عاطفی در تروما گیر می‌اندازند.

مرحله ۴: بررسی باورهای اصلی
• تمرکز بر حوزه‌های اصلی که تحت تأثیر تروما قرار گرفته‌اند:
o ایمنی: باور به امنیت شخصی.
o اعتماد: مشکل در اعتماد به دیگران.
o قدرت و کنترل: احساس بی‌قدرتی.
o ارزشمندی: کاهش احساس ارزشمندی.
o صمیمیت: دشواری در ایجاد روابط عاطفی نزدیک.

تکنیک‌های کلیدی در درمان مبتنی بر پردازش شناختی

ابزارهای شناختی
• چالش با افکار: استفاده از کاربرگ‌ها برای به چالش کشیدن باورهای تحریف‌شده.
• بررسی شواهد: مقایسه باورهای منفی با واقعیت‌های عینی.
• بازسازی شناختی: جایگزینی افکار غیرمنطقی با دیدگاه‌های متعادل‌تر.

نوشتن بیانیه تأثیر

• مراجع یک “بیانیه تأثیر” درباره چگونگی تأثیر تروما بر باورهایش درباره خود، دیگران و جهان می‌نویسد.
• این سند در طول درمان بازنگری می‌شود تا تغییرات شناختی ردیابی شوند.

پرسشگری سقراطی
• درمانگر با استفاده از سوالات باز، مراجع را به خودآگاهی و تغییر باورهای منفی هدایت می‌کند.

مداخلات رفتاری
• تشویق به رفتارهای سالم و کاهش الگوهای اجتنابی از طریق مواجهه تدریجی.

اثربخشی درمان پردازش شناختی

مطالعات و کارآزمایی های بالینی متعدد اثربخشی درمان مبتنی بر پردازش شناختی در کاهش علائم اختلال استرس پس از سانحه را نشان داده‌اند. نتایج تحقیقات شامل موارد زیر است:
• کاهش شدت اختلال استرس پس از سانحه: کاهش قابل‌توجه در افکار مزاحم، تحریک‌پذیری و بی‌حسی عاطفی.
• کاهش افسردگی و اضطراب: به دلیل ارتباط نزدیک بین اختلال استرس پس از سانحه و افسردگی.
• بهبود بلندمدت: بسیاری از مراجعان پس از اتمام درمان بهبود خود را برای سال‌ها حفظ می‌کنند.

چه افرادی از درمان مبتنی بر پردازش شناختی بهره می‌برند؟

گروه‌های هدف:
• کهنه‌سربازان و نیروهای نظامی: افرادی که در جنگ شرکت داشته‌اند.
• بازماندگان تعرض جنسی یا خشونت خانگی
• قربانیان تصادفات و بلایای طبیعی
• نیروهای امداد و نجات: مانند پلیس، آتش‌نشانان و کادر پزشکی.
• بازماندگان حوادث جنگی و مهاجران

محدودیت‌ها و چالش‌ها

با وجود اثربخشی بالا، برخی عوامل ممکن است موفقیت درمان مبتنی بر پردازش شناختی را محدود کنند:
• مقاومت عاطفی: برخی مراجعان ممکن است در نوشتن یا صحبت کردن درباره تروما مقاومت نشان دهند.
• شدت علائم: مراجعانی که اختلال استرس پس از سانحه شدید یا چندین تجربه آسیب‌زا دارند، ممکن است به درمان طولانی‌تری نیاز داشته باشند.
• شرایط همراه: وجود اختلالات همزمان مانند سوءمصرف مواد یا افسردگی شدید می‌تواند فرایند درمان را پیچیده‌تر کند.
• ارتباط درمانی: یک رابطه قوی بین مراجع و درمانگر برای موفقیت درمان ضروری است.

نتیجه‌گیری

درمان مبتنی بر پردازش شناختی یک رویکرد موثر و مبتنی بر شواهد برای درمان اختلال استرس پس از سانحه است. با تمرکز بر بازسازی شناختی و پردازش عاطفی، درمان مبتنی بر پردازش شناختی به مراجعان کمک می‌کند تا باورهای مرتبط با تروما را تغییر داده، علائم اختلال استرس پس از سانحه را کاهش داده و کنترل زندگی خود را بازپس گیرند. مداخله زودهنگام، محیط درمانی حمایتی و تعهد مراجع عوامل کلیدی در بهبود بلندمدت هستند.

منابع علمی

۱. Resick, P. A., Monson, C. M., & Chard, K. M. (2017). Cognitive Processing Therapy for اختلال استرس پس از سانحه: A Comprehensive Manual.
2. Briere, J., & Scott, C. (2014). Principles of Trauma Therapy: A Guide to Symptoms, Evaluation, and Treatment.
3. Foa, E. B., Hembree, E. A., & Rothbaum, B. O. (2007). Prolonged Exposure Therapy for PTSD: Emotional Processing of Traumatic Experiences.