ویژگیهای روانسنجی و نمره گذاری پرسشنامه رفتارهای پرخطر
دکتر شهرام محمدخانی
استاد تمام روانشناس بالینی دانشگاه خوارزمی
معرفی پرسشنامه رفتارهای پرخطر
پرسشنامه رفتارهای پرخطر با اقتباس از پرسشنامهی مرکز پیشگیری از رفتارهای پرخطر (مرکز کنترل بیماریها، ۲۰۰۸) طراحی شده است(مرکز مدیریت بیماریها، ۲۰۰۸ -۲۰۱۵, محمدخانی، ۱۳۸۵- ۱۳۹۵). این ابزار شامل دو بخش جمعیت شناختی و رفتارهای پرخطر است که شیوع هفت گروه از رفتارهای پرخطر مانند (۱) مصرف سیگار و قلیان، (۲) مصرف مشروبات الکلی، (۳) مصرف مواد روانگردان، (۴) رفتارهای پرخاشگرانه (۵) فکر و اقدام به خودکشی، (۶) فرار (۷) ارتباط با جنس مخالف را مورد ارزیابی قرار میدهد. این پرسشنامه میزان شیوع رفتارهای پرخطر را در طول عمر، ۱۲ ماه گذشته و یک ماه اخیر و تمایل به مصرف انواع مواد در آینده را ارزیابی میکند.
ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه رفتارهای پرخطر
محمدخانی (۱۳۸۶) پایایی آن را ۸۷/۰ گزارش کرده است (محمدخانی، ۱۳۸۵). در مطالعه آزرمی و محمدخانی (۱۳۸۸) پایایی آن را با روش آلفای کرونباخ ۸۲/۰ گزارش شده است. ضریب همسانی درونی آن در پژوهش عنبری و محمدخانی (۱۳۸۹) بر اساس آلفای کرونباخ ۸۷/۰ به دست آمد.
شیوه نمرهگذاری پرسشنامه رفتارهای پرخطر
نحوهی نمرهگذاری این پرسشنامه آسان است و متناسب با موقعیت میتوان بخشهای خاصی از آن را استفاده کرد. پرسشنامه به صورت خود سنجی است. هر بخش شامل سؤالاتی درباره اولین انجام رفتار پرخطر، میزان رفتار پرخطر در طول عمر،۱۲ ماه گذشته و یک ماه اخیر و تمایل به انجام آن کار در آینده است. برای نمرهگذاری پرسشنامه رفتارهای پرخطر بسته به هدف پژوهش (مثلاً شیوع شناسی یا تعیین اثربخشی مداخله) میتوان به چند روش عمل کرد:
- تحلیل آیتمهای اختصاصی مربوط به مصرف ماده خاص یا رفتار پرخطر خاص و محاسبه فراوانی و میزان شیوع
مثال: طی ۱۲ ماه گذشته چند بار با کسی درگیری فیزیکی داشتهاید؟
الف. هرگز (۰)
ب. ۱ بار (۱)
ج. ۲ یا ۳ بار (۲)
د. ۴ یا ۵ بار (۳)
ه. ۶ یا ۷ بار (۴)
و. ۸ یا ۹ بار (۵)
ز. ۱۰ یا ۱۱ (۶)
ح. بیش از ۱۲ بار (۷)
مثال: طی ۱۲ ماه گذشته چند بار برای آسیب زدن به خودتان، عمداً کاری انجام دادید، بدون اینکه واقعاً قصد مردن داشته باشید (مانند زدن رگ، سوزاندن بدن، قرص خوردن و …)؟
الف. هرگز (۰)
ب. ۱ بار (۱)
ج. ۲ یا ۳ بار (۲)
د. ۴ یا ۵ بار (۳)
ه. ۶ بار یا بیشتر (۴)
مثال: در طول عمرتان چند بار سیگار کشیدید؟
الف. هرگز نکشیدهام (۱)
ب. ۱ یا ۲ بار (۲)
ج. ۳ تا ۹ بار(۳)
ج. ۱۰ تا ۱۹ بار (۴)
د. ۲۰ تا ۳۹ بار (۵)
ه. ۴۰ تا ۹۹ بار (۶)
و. بیش از ۱۰۰ بار (۷)
- تحلیل آیتمهای اختصاصی مربوط به تمایل به مصرف ماده خاص در آینده
مثال: چقدر تمایل دارید حداقل یک بار قلیان را امتحان کنید؟
الف. تمایل ندارم (۰)
ب. خیلی کم(۱)
ج. کم (۲)
د. زیاد (۳)
ه. خیلی زیاد (۴)
- تجمیع سؤالات مربوط به انجام رفتارهای پرخطر در ۱۲ ماه گذشته (شاخص انجام رفتار پرخطر در یک سال گذشته را میدهد)
- تجمیع سؤالات مربوط به انجام رفتارهای پرخطر در یک ماه گذشته (شاخص انجام رفتار پرخطر در یک ماه گذشته را میدهد)
- تجمیع سؤالات مربوط به مصرف انواع مواد در ۱۲ ماه گذشته (شاخص مصرف حداقل یک ماده در یک سال گذشته را میدهد)
- تجمیع سؤالات مربوط به مصرف انواع مواد در طول عمر (شاخص مصرف حداقل یک ماده در یک طول عمر را میدهد)
- تجمیع سؤالات مربوط به تمایل به مصرف انواع مواد در آینده (شاخص تمایل به مصرف حداقل مواد در آینده را میدهد)
منابع مرتبط با پرسشنامه رفتارهای پرخطر
آزرمی، پیمان. (۱۳۸۹). رابطه هوش هیجانی و باورهای فرا شناختی با رفتارهای پرخطر در نوجوانان. پایاننامه کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی. دانشگاه خوارزمی تهران.
جهان شاه لو، مرتضی؛ محمدخانی، شهرام؛ امیری، حمید؛ فخار، آفاق؛ حسینی، سپیده. (۱۳۹۵). عوامل خطرساز و محافظتکننده فردی، خانوادگی و اجتماعی گرایش به مصرف مواد در دانشجویان. سلامت اجتماعی، دوره سوم، شماره، ۲ بهار، صفحات ۱۲۷ تا ۱۳۷٫
علایی خرائم، رقیه; کدیور، پروین; محمدخانی، شهرام; صرامی، غلامرضا و علایی، محمدحسن (۱۳۸۹). مدل روابط علی عوامل خانوادگی، محیطی و فردی در مصرف مواد در میان نوجوانان در روستاهای شهر کرج. توسعه روستایی، ۲٫
قنبری زرندی، زهرا؛ محمدخانی، شهرام؛ هاشمی نسب ، محسن. (۱۳۹۵). مدل ساختاری مصرف مواد در نوجوانان: نقش مستقیم و غیرمستقیم عوامل فردی، روانشناختی، خانوادگی و اجتماعی. فصلنامه اعتیاد پژوهی، شماره ۳۸، تابستان ۱۳۹۵ صص ۸۷-۱۰۲٫
قهوهچی، فهیمه؛ محمدخانی، شهرام. (۱۳۹۱). رابطه باورهای فراشناختی، راهبردهای خودتنظیمی و هیجانات منفی با مصرف سیگار در دانشجویان. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، ۸۱، ۱۰۲-۹۳٫
مجید پرنیان فر. (۱۳۹۳). بررسی عوامل خطرساز و محافظتکننده سوءمصرف مواد اعتیادآور در نوجوانان دبیرستانی شهر شاهرود در سال تحصیلی ۹۳-۹۲٫ پایاننامه کارشناسی ارشد آموزش بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی، دانشکده بهداشت.
محمدخانی، شهرام (۱۳۸۷). عوامل خطرساز و حفاظت کننده مصرف الکل، سیگار و سایر مواد در نوجوانان کشور. فصلنامه روانشناسی تربیتی، ۴(۱۲)، ۴۲٫
محمدخانی، شهرام. (۱۳۸۴). ساخت و استانداردسازی پرسشنامهی عوامل خطرساز و حفاظت کننده مصرف مواد بهمنظور شناسایی دانش آموزان در معرض خطر سوءمصرف مواد. دفتر مقابله با جرم و مواد مخدر سازمان ملل متحد در ایران.
محمدخانی، شهرام. (۱۳۸۶). مدل ساختاری مصرف مواد در نوجوانان در معرض خطر: ارزیابی اثر مستقیم و غیرمستقیم عوامل فردی و اجتماعی. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی، ۶، ۱۷-۵٫
محمدخانی، شهرام. (۱۳۹۰). شیوع مصرف مواد در نوجوانان ایرانی. مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، ۱، ۳۶-۲۰٫
محمدخانی، شهرام. (۱۳۹۴). برنامهی توانمندسازی روانی- اجتماعی در مدرسه: ارتقای سلامت با تمرکز بر آموزش مهارتهای زندگی به دانش آموزان در معرض خطر. دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد و ستاد مبارزه با مواد.
محمدخانی، شهرام. (۱۳۹۵). توانمندسازی روانی- اجتماعی دانش آموزان در مدارس. تهران: ستادِ با مبارزه با مواد مخدر و دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل در ایران.
محمدخانی، شهرام؛ اسدی، مسعود. (۱۳۹۱). علل گرایش نوجوانان به مواد مخدر صنعتی در استان بوشهر و ارائه راهکارهای پیشگیری انتظامی از آن. نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.
محمدخانی، شهرام؛ رضایی، حسن. (۱۳۹۳). پیشبینی کنندههای مصرف مواد و مشروبات الکلی در نوجوانان. مجله دانشگاه علوم پزشکی تربتحیدریه، ۲، ۴، ۹-۱٫
محمدخانی، شهرام. (۱۳۸۶). مدل ساختاری مصرف مواد در نوجوانان در معرض خطر: ارزیابی اثر مستقیم و غیر مستقیم عوامل فردی و اجتماعی. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی، ۲.
محمدخانی، شهرام؛ رضایی جمالویی، حسن (۱۳۹۵). رابطه مصرف سیگار و قلیان با عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی نوجوانان. مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار، شماره ۸۵، خرداد و تیر ۱۳۹۵ صص ۲۶۲-۲۸۰ .
