پیشگیری اولیه از اعتیاد با تمرکز بر مدرسه

تألیف: دکتر شهرام محمدخانی 

 دانشیار روانشناسی بالینی  دانشگاه خوارزمی تهران

ناشر: ستاد مبارزه با مواد مخدر

امروز متخصصان پیشگیری بر این باورند که مدارس به دلایل مختلف مناسب ترین مکان برای اجرای برنامه‌های پیشگیری متمرکز بر مدرسه  محسوب می‌شوند (آدلمن و تیلور، ۲۰۰۳) :

• بخش عمده‌ی کودکان و نوجوانان در مدارس حضور دارند.
• مدارس قوی‌ترین سازمان اجتماعی و آموزشی در دسترس برای مداخله می‌باشند.
• برنامه‌های پیشگیری مدرسه محور را می‌توان با صرفه بیشتری اجرا کرد، زیرا ساختار سازمانی لازم برای حمایت از برنامه‌ها از قبل موجود است.
• مداخلات مدرسه محور که معلمان و والدین و دانش آموزان را هدف قرار می‌دهند، می‌توانند بر چند نسل از کودکان تأثیر بگذارند.
• مدارس می‌توانند در موقعیت‌های بحرانی از لحاظ رشدی مانند ورود به کلاس اول یا گذار به مدرسه راهنمایی و متوسطه مداخله نمایند.
• کارکنان و مربیان مدارس معمولاً اولین کسانی هستند که در خارج از خانواده متوجه مشکلات کودکان و نوجوانان می‌شوند، بنابراین در تشخیص زود هنگام مشکلات نقش مهمی دارند.

علاوه بر دلایل فوق، امروزه سیاست گذاران و مدیران مدارس متوجه شده‌اند که اگر می‌خواهند مدارس کارکرد رضایت بخش و دانش‌آموزان یادگیری و عملکرد موثری داشته باشند، لازم است مشکلات اجتماعی، عاطفی و بهداشت روانی و سایر موانع عمده یادگیری را مورد توجه قرار داده و رفع نمایند.

مداخلات روانی اجتماعی پیامدهای مثبتی برای مدارس در پی دارند. این مداخلات نه تنها فواید و پیامدهای مثبتی برای مدرسه دارند (مانند بهبود کارکرد تحصیلی، افزایش حضور در مدرسه، کاهش ناکامی معلمان) همچنین نتایج مثبتی نیز برای اجتماع در پی دارند (مانندکاهش هزینه های مرتبط با سلامت و رفاه، بیکاری، استفاده از خدمات اضطراری و بزرگسالی).

یکی از نقاط ضعف و چالش‌های اقدامات پیشگیری متمرکز بر مدرسه ، کمبود نیروی انسانی متخصص در سطح کشور هست. بر اساس برنامه‌ریزی به‌عمل‌آمده با انتخاب کمیته‌ای متشکل از ۱۱ نفر از متخصصان عرصه پیشگیری، طی چند ماه کار فشرده ضمن جمع‌آوری دیدگاه صاحب‌نظران، ابتدا چارچوب و سرفصل‌های آموزشی هر یک از کانون‌های هدف تدوین و سپس مسئولیت تهیه محتوای آموزشی در هر کدام از کانون‌های هدف به چند نفر از اعضای کمیته فوق محول شد. در همین راستا بسته آموزشی «پیشگیری اولیه از اعتیاد با تمرکز بر مدرسه» برای متخصصان پیشگیری اولیه از اعتیاد در زمینه مدارس طراحی شده است. این کتاب در ۱۰ فصل تدوین و توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر منتشر شده است:

فصل ۱: مشکلات روانی – اجتماعی دانش آموزان در مدارس

فصل ۲: مداخلات مبتنی بر مدرسه برای پیشگیری از مصرف مواد

فصل ۳: عوامل خطرساز و حفاظت کننده مصرف مواد در نوجوانان

فصل ۴: سبب‌شناسی مصرف مواد در نوجوانان

فصل ۵: مدل‌های پیشگیری از مصرف مواد در نوجوانان

فصل ۶: آموزش مهارت‌های زندگی

فصل ۷: ارتباط مؤثر

فصل ۸: مهارت جرأت‌مندی

فصل ۹: تصمیم‌گیری

فصل:۱۰ مقابله با استرس