سندرم پای بیقرار
سندرم پای بیقرار (restless legs syndrome) نوعی اختلال حرکتی و اختلال خواب است. افراد دچار این بیماری به‌سختی می‌توانند مشکل حسی مبهم در عمق پاهای خود را توصیف کنند. این بیماران نیاز مبرمی به حرکت دادن پاهایشان دارند. احساس کشیدگی، سوزش، گزگز، احساس کاذب حرکت مایع یا حرکت مورچه در ساق پاها مواردی هستند که بیماران ذکر می‌کنند.
سندرم پای بیقرار نوعی اختلال خواب است که در آن، فرد مبتلا دچار احساس ناخوشایند در پاها می‌شود و آن را به‌صورت احساس گزگز، مورمور، سوزش، درد و کشش و یا حرکت حشرات روی پوست توصیف می‌کند و بیمار برای کاهش حس ناچار است پای خود را تکان دهد و یا بکشد.
این احساس ناخوشایند معمولاً در نرمه ساق پا اتفاق می‌افتد ولی می‌تواند در هر جای اندام تحتانی از مچ پا گرفته تا ران احساس شود. این احساس معمولاً وقتی رخ می‌دهد که بیمار دراز می‌کشد، یا برای مدت طولانی می‌نشیند. فردی که دچار این حالت می‌شود به ناچار پای خود را حرکت می‌دهد. حرکت پاها، راه رفتن، مالش یا ماساژ پاها و یا خم کردن زانوها به طور موقت تا حدی علایم را کاهش می‌دهد و عدم تحرک و استراحت، سبب تشدید علائم بیماری می‌شود. این بیماران معمولاً در به خواب رفتن دچار مشکل هستند و معمولاً بهترین خواب را در انتهای شب و ساعات صبح تجربه می‌کنند. چون این افراد خواب کافی را تجربه نکرده‌اند ممکن است در طول روز خواب‌آلود باشند.
اکثر بیماران نمی‌توانند به خواب روند یا مکرراً از خواب بیدار می‌شوند. علائم با حرکت دادن پاها بهتر می‌شوند و موقع استراحت بدتر می‌شوند. همچنین اوج علائم عصرها و شب‌هاست.
گاهی بیماری پای بیقرار به همراه حرکات متناوب اندام‌ها حین خواب دیده می‌شود. این بیماران به‌صورت بی‌اختیار حرکات ناگهانی به اندام‌های خود در حین خواب می‌دهند. این حرکات به طور معمول هر ۱۰ تا ۶۰ ثانیه رخ می‌دهد. بعضی افراد صدها بار در طی شب اندام‌های خود را حرکت می‌دهند. این حرکات نه تنها باعث اختلال خواب این افراد می‌شود بلکه سبب اختلال خواب اطرافیان آن‌ها نیز می‌گردد.
میزان شیوع
این بیماری بسیار شایع است ولی اغلب بیماران نمی‌دانند که این یک اختلال در سیستم مغز و اعصاب است. نشانگان پاهای بیقرار (RLS) یک اختلال عصبی حرکتی شایع است که حدوداً ۱۰ درصد از بزرگ‌سالان را مبتلا می‌کند. حدود یک سوم از مبتلایان به نشانگان پاهای بیقرار دارای علایم متوسط تا شدید هستند و به درمان طبی نیاز دارند. هرچند تقریباً یک سوم از بیماران مبتلا به آن برای اولین بار علایم خود را قبل از ۱۸ سالگی تجربه می‌کنند ولی شیوع این بیماری با افزایش سن، افزایش می‌یابد. شیوع این بیماری در زنان بیشتر است و ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد آن ارثی است. از سنین جوانی به بعد نیز کم کم علائم آن شروع شده و در سنین میانسالی تشدید می‌شود. این بیماری در زنان ونیز در افراد بی‌تحرک و دارای اضافه‌وزن، شایع‌تر است.
بین ۵ تا ۱۵ درصد از مردم ایالات متحده به سندروم پاهای بیقرار مبتلا هستند. شیوع این اختلال با افزایش سن رابطه‌ای مستقیم دارد. سندروم پاهای بیقرار بیشتر در میان زنان شایع است. یک بررسی انجام شده در این خصوص نشان داد که سندروم پاهای بیقرار عامل یک سوم اختلال بی خوابی در افراد بالای ۶۰ سال است. کودکان هم می‌توانند به سندروم پاهای بیقرار گرفتار شوند که این پدیده در بسیاری از موارد با بیش فعالی و یا «درد ناشی از رشد» اشتباه گرفته می‌شود. ممکن است نشانگان پاهای بیقرار یک اختلال اولیه باشد، یا اینکه ثانویه به کمبود آهن، نارسایی کلیه، بارداری یا استفاده از داروهای خاص یا آسیب طناب نخاعی باشد. درمان علل ثانویه نشانگان پاهای بیقرار ممکن است به بهبود یا برطرف‌شدن علایم منجر شود. این بیماری در بیماران مبتلا به بیماری پارکینسون بیشتر از عموم جمعیت هست؛ نشانگان پاهای بیقرار با افزایش خطر ابتلا به بیماری پارکینسون همراه نبوده است.
علل بیماری سندرم پای بیقرار
علت قطعی این بیماری معلوم نیست. احتمال دارد مشکل مربوط به ماده‌ای بنام دوپامین باشد. دوپامین یک ماده شیمیایی است که در بدن تولید می‌شود و برای ارتباط بین برخی سلول‌ها در مغز لازم است. برای تولید دوپامین، آهن لازم است؛ بنابراین کمبود آهن می‌تواند تولید این ماده را مختل کند.
بعضی افراد دچار بیماری پای بیقرار هیچ مشکل طبی دیگری ندارند، ولی ممکن است افراد دیگری در خانواده مثل برادر، خواهر، مادر، پدر و فرزندان نیز درگیر این بیماری باشند یعنی بیماری می‌تواند ژنتیک باشد که در این صورت به آن فرم اولیه می‌گویند و این فرم معمولاً در سنین قبل از ۵۰ سالگی شروع می‌شود.
اگرچه نام این بیماری پای بیقرار است ولی در موارد شدید ممکن است دست‌ها هم مبتلا شوند. خوب است بدانید بیماری پای بیقرار در فرهنگ‌های مختلف اسامی متفاوتی دارد. عناوین مختلفی از قبیل گزگز کردن، تیر کشیدن و… اصطلاحات شایعی هستند که در مورد این بیماری به کار می‌روند، اگرچه در اکثریت مواقع این بیماری در موقع استراحت بروز می‌کند ولی در موارد شدیدتر در هنگام فعالیت هم اتفاق می‌افتد. این بیماری ممکن است در حاملگی، نارسایی کلیه، کمبود آهن، مشکلات تیروئید و بیماری‌های سیستم اعصاب محیطی رخ دهد. در این صورت به آن فرم ثانویه می‌گویند و این فرم معمولاً در سنین پس از ۵۰ سالگی شروع می‌شود. هیچ روش آزمایشگاهی یا تصویربرداری نمی‌تواند این بیماری را تشخیص دهد و تشخیص صرفاً توسط پزشک بر اساس شرح علائم بیمار داده می‌شود. ولی آزمایش خون و روش‌های دیگر می‌تواند در رد بیماری‌های دیگر و بررسی فرم‌های ثانویه کمک کند.
برخی شرایط طبی نیز باعث ایجاد علائم RLS می‌گردد که عبارتند از:
- پایین بودن سطح خونی آهن
- اختلال جریان خون در پاها
- اختلال اعصاب ناحیه نخاع یا پاها
- اختلالات عضلانی
- اعتیاد به الکل
- کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی خاص
صرف‌نظر از علت به وجود آورنده RLS، برخی داروها و مواد نیز علائم را شعله‌ور می‌سازد که شامل داروهای سرماخوردگی، داروهای معده، داروهای ضدافسردگی و بعضی داروهای دیگر روان‌پزشکی است. همچنین شکلات، نیکوتین، الکل (بخصوص شراب قرمز) یا هر چیزی که کافئین داشته باشد مانند قهوه، چای و کولاها می‌توانند علائم این بیماری را تشدید کنند.
تشخیص بیماری
تشخیص نشانگان پاهای بیقرار، بالینی است؛ و بر اساس نیاز به تکان دادن پاها که معمولاً با احساس ناراحتی همراه است، وقوع حین استراحت، بهبود با فعالیت و بدتر شدن علایم هنگام عصر یا شب مطرح می‌شود. وجود حرکات دوره‌ای اندام حین خواب (PLMS) به نفع تشخیص نشانگان پاهای بیقرار است. تقریباً ۸۰ درصد از مبتلایان به نشانگان پاهای بیقرار، به حرکات دوره‌ای اندام حین خواب دچار هستند. درمان مؤثر نشانگان پاهای بیقرار به طور مشخص حرکات حین خواب را نیز کاهش می‌دهد. تشخیص نشانگان پاهای بیقرار در کودکان همانند بزرگ‌سالان است. علاوه بر این، ممکن است کودک با زبان مخصوص به خود علایمی را توصیف کند که مطرح کننده ناراحتی در پاها باشد، یا اختلال خواب، یا یک والد یا خواهر و برادر مبتلا داشته باشد. شرح‌حال و معاینه فیزیکی دقیق، همچنین تحلیل آزمایشگاهی می‌تواند اختلالاتی با علایم مشابه یا علل زمینه‌ای این بیماری را شناسایی کند. شرح‌حال اطلاعات باارزشی در اختیار ما قرار می‌دهد، نظیر تواتر و شدت علایم؛ درمان‌های قبلی برای این بیماری؛ داروهای فعلی؛ تاریخچه خانوادگی؛ استفاده از کافئین، الکل یا تنباکو. برای تشخیص به بررسی آزمایشگاهی نیازی نیست، اما می‌توان از آن برای کنار گذاشتن علل ثانویه بهره جست. آزمون‌‌های آزمایشگاهی اولیه شامل بررسی‌های متابولیک پایه و اندازه‌گیری سطح فریتین است.
روش های درمان
- ترک قهوه و الکل
- ترک سیگار
- ورزش روزانه
- قبل از اینکه زیاد خسته شوید بخوابید
- ساعات خواب و بیداری خود را منظم کنید
- بیماری‌هایی که باعث تشدید یا ایجاد پای بیقرار می‌شوند نظیر کمبود آهن بایستی توسط پزشک درمان شوند
- داروهایی که اثر شبیه دوپامین دارند توسط پزشک تجویز می‌شوند مانند سیفرول، میراپکس یا پرامی پکسول، رکیپ (روپینیرول)، لوودوپا
- گاهی با این داروها علائم زودتر در عصر رخ می‌دهند و شدیدتر می‌شوند و در این صورت بایستی پزشک خود را مطلع سازید تا میزان یا زمان یا نوع دارو را عوض کند.
درمان بیماری‌های زمینه‌ای
اگر نشانگان پاهای بیقرار، ثانویه به بیماری زمینه‌ای دیگر باشد، درمان آن بیماری می‌تواند سبب بهبود یا برطرف‌شدن علایم شود. به عنوان مثال، افراد مبتلا به کمبود آهن (با یا بدون کم‌خونی) که به نشانگان پاهای بیقرار نیز مبتلا هستند ممکن است با مصرف آهن علائمشان برطرف شود. این بیماری حین بارداری، به‌ویژه در سه‌ماهه سوم شایع و احتمالاً با زایمان برطرف می‌شود. افرادی که ثانویه به بیماری مزمن کلیه دچار این بیماری شده‌اند ممکن است پس از پیوند کلیه علائمشان برطرف شود.
عوامل مرتبط با شیوه زندگی
درباره تأثیر شیوه زندگی بر علایم نشانگان پاهای بیقرار اطلاعات اندکی در دست است. محدود کردن مصرف کافئین، الکل و تنباکو ممکن است سبب بهبود علایم شود. فعالیت‌هایی که سبب تحریک قوای ذهنی می‌شود نیز ممکن است علایم را بهبود بخشد. شیوع بیماری در افراد بی‌تحرک و دارای اضافه‌وزن بیشتر است. علایم بیماری با استفاده از برنامه‌های ورزشی مشتمل بر آموزش کاهش مقاومت بدن و ورزش‌های هوازی بهبود می‌یابد.
