معرفی پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کننده مصرف مواد در نوجوانان
پرسشنامه عوامل خطر و محافظ اعتیاد در نوجوانان یک ابزار غربالگری است که به منظور ارزیابی عوامل خطرساز و حفاظت کننده مصرف مواد و شناسایی نوجوانان ۱۳-۱۸ ساله در معرض خطر مصرف مواد توسط محمدخانی (۱۳۸۴- ۱۳۹۴) ساخت و استانداردسازی شده است. نسخه اولیه پرسشنامه عوامل خطر و محافظ اعتیاد دارای ۱۱۰ گویه و ۱۸ خرده مقیاس بود. با این حال، بر اساس تحلیل مجدد داده‌های اولیه و نتایج تحلیل عاملی پرسشنامه‌ی در جمعیت در معرض خطر و اجراهای بعدی، تعداد گویه‌های پرسشنامه به ۸۶ گویه و ۱۲ خرده مقیاس تقلیل یافت که متغیرهای مرتبط با مصرف مواد را در چهار حیطه فردی، خانوادگی، مدرسه‌ای و اجتماعی مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
ویژگی های نرم افزار پرسشنامه عوامل خطر و محافظ اعتیاد
- اجرای آزمون به صورت نرم افزاری
- محاسبه نمرات خرده مقیاس ها
- ترسیم نیمرخ وضعیت آزمودنی
- ارایه گزارش تفسیری در مورد وضعیت آزمودنی
مبانی نظری و ویژگی‌های روان‌سنجیپرسشنامه عوامل خطر و محافظ اعتیاد در نوجوانان
پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کننده مصرف مواد در نوجوانان بر اساس مدل عوامل خطرساز و حفاظت کننده و مدل تلفیقی آغاز مصرف مواد (بوتوین،۲۰۰۰، گلانتز و هارتل، ۲۰۰۲) که مؤلفه‌هایی از نظریه‌های سبب‌شناسی مصرف مواد از جمله نظریه‌های شناختی– عاطفی (آجزن و فیش بین، ۱۹۸۰؛ فیش بین و آجزن، ۱۹۷۵)، نظریه‌های یادگیری اجتماعی (بندورا، ۱۹۸۶)، نظریه رشد اجتماعی (هاوکینز و ویس، ۱۹۸۵)، نظریه کنترل اجتماعی (الیوت، ۱۹۸۹ و ۱۹۹۵)، مدل بوم‌شناسی اجتماعی (کامپر و ترنر، ۱۹۹۱)، نظریه تحقیر خود (کاپلان، ۱۹۷۵)، الگوی یادگیری اجتماعی چند مرحله‌ای (سیمون و همکارانش، ۱۹۸۸)، نظریه تعامل خانواده (بروک و همکاران،۱۹۹۰)، نظریه رفتار مشکل‌ساز (جسر و همکاران، ۱۹۹۱)، نظریه گروه دوستان (اوتینگ و بیووایس،۱۹۸۶، ۱۹۸۷) را در برمی‌گیرد، ساخته شده است. پرسشنامه‌ی عوامل خطرساز و حفاظت کننده بر روی ۳۰۰۰ نفر از دانش‌آموزان در سطح کشور هنجاریابی شده است (محمدخانی، ۱۳۸۴).
بررسی روایی افتراقیپرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کننده مصرف مواد در نوجوانان از طریق مقایسه دانش‌آموزان مصرف‌کننده مواد و غیر مصرف‌کننده، نشان داد که این مقیاس می‌تواند این دو گروه را از هم تفکیک نماید و از روایی افتراقی قابل قبولی برخوردار است (محمدخانی، ۱۳۸۴، ۱۳۸۶). همچنین روایی سازه پرسشنامه‌ی مذکور با استفاده از روش تحلیل عاملی تأییدی و اکتشافی در نمونه‌ای از دانش‌آموزان در معرض خطر شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد که پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کننده مصرف مواد در نوجوانان از لحاظ نظری با مدل‌های نظری پیش‌بینی کننده مصرف مواد، منطبق است و از روایی سازه خوبی برخوردار است (محمدخانی، ۱۳۸۶، ۱۳۹۱).
خرده مقیاس‌های پرسشنامه عوامل خطر ساز و حفاظت کننده مصرف مواد در نوجوانان
- نگرش به مصرف مواد
- ناامیدی
- مهارت‌های اجتماعی
- هیجان خواهی
- تکانشگری
- حساسیت به اضطراب
- تعارضات خانوادگی
- نگرش والدین
- نظارت خانواده
- بی‌نظمی اجتماعی
- تعهد به مدرسه
- فضای روانی اجتماعی مدرسه
منابع
محمدخانی، شهرام. (۱۳۹۳). برنامه توانمندسازی روانی- اجتماعی در مدرسه: ارتقای سلامت با تمرکز بر آموزش مهارت‌های زندگی به دانش آموزان در معرض خطر. دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد و ستاد مبارزه با مواد.
محمدخانی، شهرام. (۱۳۹۳). راهبردهای پیشگیری از سوءمصرف مواد در دانش آموزان در معرض خطر شناسایی، ارزیابی و مداخله. دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد و ستاد مبارزه با مواد.
محمدخانی، شهرام؛ اسدی، مسعود. (۱۳۹۱). علل گرایش نوجوانان به مواد مخدر صنعتی در استان بوشهر و ارائه راهکارهای پیشگیری انتظامی از آن. نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.
محمدخانی، شهرام. (۱۳۸۹). اعتباربخشی برنامه‌ی آموزش مهارت‌های زندگی برای نوجوانان در معرض خطر مصرف مواد. دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد در ایران.
محمدخانی، شهرام. (۱۳۸۸). طراحی و تدوین برنامه توانمندسازی روانی- اجتماعی دانش آموزان در معرض خطر سوءمصرف مواد. دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد در ایران.
محمدخانی، شهرام. (۱۳۸۴). ساخت و استانداردسازی پرسشنامه عوامل خطرساز و حفاظت کننده مصرف مواد به‌منظور شناسایی دانش آموزان در معرض خطر سوءمصرف مواد. دفتر مقابله با جرم و مواد مخدر سازمان ملل متحد در ایران.
